خبرگزاری ایرنا در جهت تنویر افکار عمومی در باره گرد و غبار و علل و عوامل آن میزگردی را ترتیب داد که در آن تعدادی از کارشناسان و مسوولان به ارائه نقطه نظرهای خود پرداخت که در ادامه این اظهار نظر ها را مطالعه می کنیم.
رییس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی با بیان اینکه منشا گرد و غبار در کشور توسط این سازمان تدوین شده، بیان کرد: ایران وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده که می‌شود گفت از حدود ۲۰ سال پیش شروع شده و اکنون آثار این دوره خشکسالی را مشاهده می‌کنیم.
«علیرضا شهیدی» در میزگرد بررسی عوامل مؤثر بر افزایش ریزگردها که در محل این خبرگزاری برگزار شد، گفت: پیش از این تا گرد و غباری بلندمی شد به طور کلی گفته می‌شد منشأ خارجی دارد، اما در گرد و غبار اخیر که اکثر استان‌ها را هم درگیر کرد مشاهده شد قسمت اعظم گردوغبار موجود در هوا منشأ داخلی داشت.
وی ادامه داد: بررسی‌های ما نشان داد ۳۰ درصد گرد و غبار منشأ خارجی داشت و ۷۰ درصد دیگر منشأ داخلی دارد.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت: نگاهی به تهران و مناطق حاشیه آن نشان می‌دهد اطراف این شهر را کانون‌های تولید گرد و غبار فراگرفته است، از فرودگاه امام خمینی (ره) گرفته تا بخش‌هایی از شهریار و این باعث می‌شود گرد و غبار به راحتی بلند شده و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار دهد.
ایران وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده است
شهیدی اضافه کرد: تغییرات مربوط به این چند سال اخیر نیست، شاید بهتر این است که گفته شود تغییرات کنونی یکی دو دهه است که آغاز شده است. ایران وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده که می‌شود گفت از حدود ۲۰ سال پیش شروع شده و اکنون آثار این دوره خشکسالی را مشاهده می‌کنیم.
رئیس سازمان زمین‌شناسی گفت: در گذشته برخی‌ها تا مقداری بارندگی زیاد می‌شد می‌گفتند «نه ما دوره خشکسالی بلندمدت نداریم و ترسالی‌ها این نظریه را که ایران در دوره خشکسالی ۳۰ ساله است را نقض می‌کند»، در صورتی که می‌بینیم در برخی سال‌ها یک مقدار بارندگی‌ها بیشتر بوده اما این دلیل بر این نیست که دوره ترسالی آغاز شده باشد.
شهیدی ادامه داد: ما همچنان در سیکل خشکسالی قرار داریم و سال به سال هم اثرهای این خشکسالی بیشتر نمایان می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: از سال ۱۳۷۰ با توجه به افزایش بیشتر از حد مجاز استفاده از آبخوان‌ها در کنار این خشکسالی موجب شد تا یک فشاری به آبخوان‌ها وارد شود و تراز منفی آب آنها از ۱۳۷۰ آغاز شد، از آن زمان تا سال ۱۳۷۸ که جمعیت به ۶۰ میلیون نفر رسید تراز منفی آبخوان‌ها به منفی ۲۰ میلیارد متر مکعب رسید.
ایران سال به سال در حال خشک‌تر شدن است
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت: در سال ۱۳۹۸ با جمعیت حدود ۸۰ میلیون نفری این تراز منفی به حدود ۱۳۴ میلیارد متر مکعب رسید و این در حالی است که مصرف سالیانه ۱۰۰ میلیارد مترمکعبی داریم و این نشان از آن دارد که ایران سال به سال در حال خشک‌تر شدن است.
شهیدی با بیان اینکه برخی از بعضی واژه‌ها استفاده می‌کنند که درست نیست، افزود: مثل اینکه برخی‌ها درباره «ورشکستگی آبی» صحبت کردند که این چنین چیزی اتفاق نیفتاده است و ما هنوز با مدیریت درست منابع آبی- چه سطحی و چه زیرزمینی- می‌توانیم این دوره خشک را پشت سربگذاریم، هرچند پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ ایران جزو یکی از کشورهای پرتنش آبی خواهد بود.
رئیس سازمان زمین‌شناسی افزود: در حال حاضر نیز این تنش آبی در کشور دیده می‌شود، گاهی اوقات شاهدیم بین روستاها و شهرهای مختلف تنش ایجاد می‌شود هرچند موقتی است اما وجود دارد، یا اینکه در بحث انتقال آب که کار درستی هم نیست و از یک حوضه آبریز به حوضه آبریز دیگر این تنش‌ها اتفاق می‌افتد.
شهیدی گفت: انتقال آب بین حوضه‌ای به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود مگر برای شرب که شاید توجیه داشته باشد، اما این که آب را برای مصارف کشاورزی از یک حوضه آبریز به حوضه آبریز دیگر انتقال دهیم با توجه به اینکه بازدهی کشاورزی‌مان خوب نیست، به معنای نابودی و هدر رفت آب است.
وی تصریح کرد: با این دخالتی که در حوضه‌های آبریز انجام می‌دهیم سبب می‌شویم آن تعادلی که در هزاره‌های گذشته به وجود آمده بوده و هر جا با یک سیستمی پیش می‌رفت، تغییر کند و این انتقال سبب می‌شود تغییرات کوتاه‌مدت و بلندمدت ایجاد شود که درست نیست.
این مقام مسئول بیان‌داشت: انتقال مصنوعی آب سبب می‌شود کشاورز فکر کند آب زیاد است و شروع به کاشت برنج می‌کند و این مسئله بعدها با بروز خشکسالی، بحران‌زا خواهد بود.
رئیس سازمان زمین‌شناسی گفت: چرخه آب، چرخه پیچیده‌ای است که به‌تازگی هم تغییرات اقلیمی به آن اضافه شده است که سبب شده کشورمان با توجه به اینکه بین ۶۰ تا ۶۵ درصد آن در اقلیم خشک و نیمه‌خشک و بیابانی قرار دارد، تغییر اقلیم اثر خود را در این زمینه نمایان کرده است.
شهیدی افزود: برخی کشورها در زمینه این تغییر اقلیم خوب عمل کرده‌اند، به‌طور مثال پاکستان اعلام کرده که تغییر اقلیم روی این کشور خیلی اثرگذار بوده و بر همین اساس تلاش دارد از فناوری‌های نوین روز استفاده کند، همچنین به دنبال استفاده از وام‌های جهانی است تا خسارات تغییر اقلیم را به نوعی جبران کند.
وی اظهار داشت: اما در کشور هیچ سازمان و نهادی نیست که محاسبه کند چه مقدار تغییر اقلیم تأثیرگذار بوده است؟
معاون وزیر صنعت ادامه داد: در کشورمان با وجود سازمان‌های تخصصی زیاد اما هرکدام به صورت جزایری جداگانه عمل می‌کنند، در حالی که نیازمند یک مدیریت واحد هستیم.
وی افزود: البته در سیستم سازمانی کشور سازمان مدیریت بحران وجود دارد که اغلب باید در زمینه همه مخاطرات که یکی همین آب می‌تواند باشد و ریزگردها که بحث اصلی است باید به نوعی سیاست‌گذاری کند، اما هنوز این اجماع ایجاد نشده که هر سازمان با سازمان‌های تخصصی دیگر یک سری کارها را به صورت تیمی انجام دهند.
رئیس سازمان زمین‌شناسی خاطرنشان کرد: بحران‌هایی که در ایران اتفاق می‌افتند دو منشأ جوی و زمینی دارند که جوی‌ها مربوط به سازمان هواشناسی است و زمینی‌ها هم مربوط به سازمان زمین‌شناسی، اما در عمل این دو سازمان که هر دو حاکمیتی هم هستند زیاد در برخی موارد ورود نمی‌کنند.
شهیدی افزود: این یک مشکل مدیریتی است که امیدواریم با حضور رئیس جدید سازمان مدیریت بحران این اتفاق‌ها کمتر شده و بتوان به صورت متمرکز در مخاطرات کارهای بهتری انجام داد.
وی گفت: هر جا که آب نباشد حیات نیست و حیات هم که نباشد مکان و زیستگاهی هم نباشد و این موجب شده که برخی درباره آن صحبت کنند و آن بحث مهاجرت است و خالی شدن بخش‌هایی از کشور از سکنه است که به لحاظ امنیتی هم می‌تواند تاثیرهای بدی داشته باشد.
در کل جهان مهاجرت ناشی از خشکسالی در حال اتفاق افتادن است
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت افزود: شنیده شده از تعدادی از استان‌های شرقی و جنوبی کشور حدود ۶۰۰ هزار نفر مهاجرت داشتند به شمال، و در کل جهان هم مهاجرت به سمت شمال در حال اتفاق افتادن است و هرچه آب کمتر باشد زمین خشک‌تر خواهد شد و خشک‌تر شدن زمین باعث می‌شود که در گذشته اگر در قسمتی بادی می‌وزید حدود ۴۰ تا ۵۰ کیلومتر خاک بلندمی شد اما الآن با کوچک‌ترین تغییر جوی خاک به هوا برخیزد.
دستگاه‌ها به وظیفه خود در مقابله با گرد و غبار درست عمل نکردند
همچنین کارشناس منابع آب ایران گفت: در هشت سال دولت قبل بودجه‌های لازم برای مقابله با گرد و غبار برای سازمان‌های مسئول در نظر گرفته شد که باید دید این بودجه‌ها کجا مصرف شده است و چرا سازمان‌ها به وظیفه خود درست عمل نکردند؟
«ظهیر حیدری نژاد» در نشست بررسی علل و عوامل افزایش گردوغبار در کشور گفت: طبق قانون سازمان‌های مسئول در مقابله با گردوغبار مشخص‌شده و بودجه‌های لازم را دریافت کرده‌اند اما مشخص نیست کجا مصرف‌شده است؟ و گاه صرف هزینه‌های جاری و پرسنلی دستگاه‌ها شده است.
وی درباره منشأ گردوغبار ادامه داد: گردوغبار دارای منشأ داخلی و خارجی است که عواملی مانند توسعه صنعتی، بیابان‌زایی، کم‌آبی و بخشی هم ناشی از آثار مخرب جنگ‌های منطقه‌ای در بروز آن مؤثر است.
این کارشناس منابع آب گفت: در عین حال یک اعلامیه‌ای در این زمینه به نام اعلامیه آنکارا وجود دارد که در سال ۲۰۱۰ میلادی با حضور کشورهای ترکیه، ایران، سوریه، عربستان، عراق و بعدتر قطر تصویب شد که شروعی برای اقدام‌های منطقه‌ای برای مقابله با بحران گردوغبار محسوب می‌شود.
حیدری نژاد ادامه داد: گردوغبار یک کمیته‌های فنی زیرمجموعه این اعلامیه و کنوانسیون بین‌المللی مقابله با بیابان‌زدایی که میزان داخلی و خارجی بودن منشأ گردوغبار را مشخص کرده است.
وی درباره منشأ خارجی گردوغبار به طرح گاپ ترکیه اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: ترکیه در این طرح ۲۲ سد بر روی دو رودخانه دجله و فرات احداث کرد که مهمترین آن سد آتاتورک بر روی رود فرات است.
این کارشناس منابع آب افزود: سد ایلیسو پروژه دیگر ترکیه بر روی رودخانه دجله است که به گفته مقام‌های عراقی احداث این دو سد بر روی رودخانه دجله و فرات سبب شده ورودی آب این دو رودخانه کاهش یابد که این امر خشک شدن بسیاری از تالاب‌ها و هامون‌های داخل عراق را به دنبال داشته است.
حیدری نژاد گفت: علاوه بر این‌ها جنگ‌هایی که در چند سال اخیر در این منطقه به وقوع پیوسته سبب از بین رفتن پوشش گیاهی و زیست‌بوم‌ها در منطقه شده که از عوامل اصلی افزایش گردوغبار به شمار می‌روند.
وجود اسناد بالادستی برای مقابله با گردوغبار
وی با بیان اینکه در کشور یک سری اسناد بالادستی درباره حفظ محیط زیست وجود دارد، یکی از این اسناد را سیاست‌های کلی محیط زیست ابلاغی توسط مقام معظم رهبری دانست و ادامه داد: سیاست‌های کلی برنامه توسعه در کشور و نیز اصل ۵۹ قانون اساسی از دیگر اسناد بالادستی است که در آنها به روشنی مشخص‌شده چه سازمان‌هایی متولی مقابله با ریزگردها هستند.
این کارشناس منابع آب گفت: علاوه بر اسناد بالادستی یک سری اسناد پایین‌دستی هم در کشور داریم که در آنها به صراحت مشخص‌شده چه سازمان‌هایی چه وظایفی در زمینه حفظ محیط زیست و مقابله بر گردوغبار بر عهده دارند که از جمله این اسناد پایین‌دستی می‌توان به آیین‌نامه آمادگی و مقابله با آثار زیان‌بار پدیده ریزگرد و نیز برنامه اقدام ملی مقابله با بیابان‌زایی و کاهش اثرات خشکسالی اشاره کرد.
حیدری نژاد به تفاهم‌نامه بین سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان هواشناسی به عنوان یکی دیگر از این اسناد پایین‌دستی اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: در برنامه اقدام ملی که ذیل کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی تدوین و از سوی معاون اول رئیس‌جمهوری به دستگاه‌ها ابلاغ شده است بر تشکیل کمیته ملی بحران تاکید و سازمان حفاظت از محیط زیست به عنوان مسئول اصلی تعیین شده است.
وی ادامه داد: در این کمیته وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، نفت، نیرو، راه و شهرسازی، بهداشت و درمان، امور خارجه، آموزش و پرورش، علوم و تحقیقات، ارتباطات، دفاع، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، معاونت علمی ریاست جمهوری و سازمان صداوسیما به عنوان اعضا تعیین شده‌اند اما جای خالی سازمان زمین‌شناسی در بین آنان به خوبی مشهود است. سازمانی که مطابق قانون جزو دستگاه‌های حاکمیتی است و یکی از وظایف خطیر آن شناسایی و مطالعه مخاطرات زمین است و این سازمان می‌بایست پرچم‌دار موضوع گردوغبار در کشور باشد اما به دلایل متعدد خصوصاً انتصاب مدیران ناکارآمد در رأس این سازمان، منزوی نگاه داشتن این سازمان طی سال‌های متمادی توسط یک شخص که حدود ۱۷ سال در رأس این سازمان بود، عدم تخصیص بودجه کافی به دلایل پیش‌گفته، عدم استفاده از توان پرسنل متخصص و مجرب این سازمان که عمدتاً فارغ‌التحصیلان مبرز دانشگاهی هستند، ورود افراد فاقد صلاحیت علمی و فنی از بیرون سازمان در مناصب کلیدی این سازمان و ..... جای خالی این دستگاه دولتی مهم در این‌گونه مسائل مشهود است.
حیدری نژاد دلیل بیان انتقاد از سازمان زمین‌شناسی را حضور مدیران این سازمان در میزگرد عنوان کرد و خاطرنشان ساخت: البته اینکه این سازمان را مقصر اصلی در بحث گردوغبار بدانیم قطعاً خطاست و دستگاه‌های دیگر خصوصاً سازمان حفاظت از محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و ... باید در مورد تشدید این پدیده پاسخگوی مردم باشند و سازمان زمین‌شناسی در برخی حوزه‌ها اقدامات در خور توجهی انجام داده است اما ظرفیت نیروی انسانی مجرب و جایگاه این دستگاه فراتر از وضع فعلی آن است و نیازمند تغییرات جدی خصوصاً در حوزه ارتقا معیشت و وضعیت استخدامی پرسنل متخصص، توجه به توان و ظرفیت کارشناسی و مدیریتی کسانی که سال‌ها در این سازمان زحمت کشیده‌اند، عدم استفاده از مدیران سیاسی و وارداتی، تخصیص بودجه‌های کافی، اصلاح ساختار بودجه‌ای، ارتقا مراکز استانی و ... است. که جا دارد در زمان دیگری و در جلسه‌ای با این موضوع مورد بحث و موشکافی دقیق و کارشناسی قرار گیرد.
این کارشناس با انتقاد از مدیرانی که چندین سال در رأس این سازمان و مناصب مهم آن بوده‌اند، گفت: این افراد اکنون با پنهان کردن گرایشات سیاسی که به‌واسطه آن در دولت‌های قبل منصوب شده بودند، خود را نزدیک به دولت فعلی معرفی می‌کنند و به جای پاسخگویی در مقام منتقد قرار می‌گیرند که این مهم جای توجه جدی دارد. و مقام عالی وزارت صمت باید به این سازمان‌های کلیدی و مهم توجه جدی کند و جلوی این مسائل را سد نماید.
حیدری نژاد گفت: سازمان زمین‌شناسی و سازمان مدیریت بحران در موضوع گردوغبار باید نقشی پررنگ‌تر می‌داشتند. و اقداماتی انجام می‌شد که شاهد تشدید این پدیده نباشیم.
حیدری نژاد در پاسخ به رئیس سازمان زمین‌شناسی که معتقد است بودجه کافی برای موضوع گردوغبار تخصیص نیافته است، گفت: در پیوست شماره یک قانون بودجه سنواتی کشور ردیف‌های اختصاص یافته به دستگاه‌های دولتی به خوبی مشخص‌شده به عنوان نمونه در پیوست یک بودجه (اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای) به سازمان زمین‌شناسی ۵ میلیارد تومان برای تهیه نقشه پهنه‌بندی مخاطرات زمین اختصاص داده شده است. که موضوع گردوغبار هم یکی از مخاطرات زمین‌شناسی است.
وی ادامه داد: ۹ میلیارد تومان به سازمان جنگل‌ها برای برنامه تثبیت شن‌های روان اختصاص داده شده و ۱۲ میلیارد تومان هم برای کاهش ریزگردها در بخش کاهش آلودگی هوا اختصاص داده شده است.
کارشناس منابع آب خاطرنشان کرد: یک برنامه کلی نیز وجود دارد که چند طرح ذیل آن تعریف شده و یکی از این‌ها برنامه سازمان حفاظت از محیط زیست با محوریت مقابله با ریزگردها است که ۷.۵ میلیارد تومان بودجه دارد همچنین برنامه مطالعات جامع مقابله با ریزگردها ۲ میلیارد تومان، ایجاد سیستم پایش گردوغبار ۵ میلیارد تومان، برنامه حفاظت و بهره‌برداری از زیست‌بوم‌ها بخش حفاظت و احیای تالاب انزلی ۱۵ میلیارد تومان، حفاظت و احیای تالاب‌های در معرض خشکسالی ۱۰۰ میلیارد تومان و نیز برنامه مطالعه و حفاظت از دریاچه‌های استان فارس ۱۸ میلیارد تومان بودجه دارد.
حیدری نژاد گفت: طرح مطالعه و حفاظت و احیای تالاب هامون که یکی از کانون‌های تولید ریزگرد است ۱۵.۲ میلیارد تومان بودجه دارد و علاوه بر این‌ها سازمان مدیریت بحران با ۲ ردیف از بودجه‌های لازم برخوردار شده‌اند.
وی ادامه داد: در بحث مقابله با گردوغبار قانون مشخص است و سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری هم مشخص است و نیز سازمان‌های متولی مشخص‌شده‌اند حال باید پرسید در زمان تعیین سازمان‌های متولی سازمان زمین‌شناسی در حال چه کاری بوده که هیچ نام و نشانی از آن در این باره دیده نمی‌شود.
کارشناس منابع آب با بیان اینکه بدنه سازمان زمین‌شناسی از افراد کاردان و متخصص شکل گرفته افزود: اما مدیران این سازمان در طول این سال‌های اخیر مشخص نیست به چه کاری مشغول بوده‌اند که نامی از این سازمان در بین دستگاه‌های مسئول برای مقابله با ریزگردها به چشم نمی‌خورد در حالی که وظیفه اصلی این سازمان شناسایی کانون‌های تولید گردوغبار و ارائه راهکارهای لازم است.
حیدری نژاد خاطرنشان کرد: تاکنون سازمان زمین‌شناسی در این باره گزارش مستدل و علمی منتشر نکرده و به نظر هیچ اقدامی هم انجام نداده است. و گزارشات و مطالعاتی که عمدتاً کتابخانه‌ای بوده و در قفسه اتاق‌ها بایگانی شوند دردی از کشور دوا نمی‌کنند و در این زمینه نیازمند اقدامات جهادی و جدی هستیم، البته سازمان زمین‌شناسی یکی از سازمان‌های مسئول در این حوزه است و سایر دستگاه‌ها من جمله سازمان حفاظت از محیط زیست به‌عنوان متولی اصلی این مسئله باید جوابگوی افکار عمومی و دستگاه‌های نظارتی باشند. این نمی‌شود که افرادی سال‌ها مسئول بوده‌اند و با علم و اشراف به شرایط بودجه‌ای و .... این مسئولیت‌ها را پذیرفته‌اند اکنون به جای پاسخگویی بهانه بیاورند که چنان شد و چنین شد. برای خاتمه دادن به رویه عدم پاسخگویی برخی مدیران می‌بایست دستگاه قضایی و نهادهای نظارتی به نحوه عملکرد کسانی که مسبب بحران موجود هستند به اندازه سهم تقصیرشان رسیدگی نموده و در صورت لزوم تحت پیگرد قرار گیرند.
وی با بیان اینکه نخستین ریزگردها در سال ۱۳۸۰ در کشور بروز کرد که بخشی داخلی و بخشی هم خارجی بود و همان زمان کارشناسان و خبرگان در این زمینه هشدارهای لازم را دادند خاطرنشان ساخت: برای بخش داخلی اقدام‌هایی هرچند ناقص صورت گرفت و در بخش خارجی در کشور عراق اقدام به ایجاد کمربند سبز با کمک بانک جهانی شد و برای کربلا نیز امسال اقدام صورت می‌گیرد.
این کارشناس منابع آب با انتقاد از سازمان‌هایی که بودجه دریافت کرده ولی تنها کار مطالعاتی کرده‌اند گفت: مطالعه برای مطالعه هدر دادن بودجه است که باید با آن مقابله شود سازمان‌های متولی می‌بایست اقدام عملیاتی انجام دهند. و سال‌ها که می‌شنویم فلان مطالعات انجام شده اما دریغ از اقدامی که موجب رفع این بحران شود. و این موضوع نباید از دید دستگاه‌های نظارتی پنهان بماند.
حیدری نژاد ادامه داد: برنامه اقدام ملی در سال ۱۳۸۸ تصویب شد و در کنار آن کمیته ملی بحران گردوغبار نیز شکل گرفت و سازمان‌های مسئول مشخص و بودجه‌های لازم تخصیص داده شد حال باید پرسید این بودجه‌ها کجا مصرف‌شده است که هنوز با این پدیده درگیر هستیم. در مواردی شنیده می‌شود که بودجه‌های تخصیص‌یافته در قالب اعتبارات عمرانی به جای اینکه صرف اقدامات عملی و جدی برای رفع این پدیده شوم شوند صرف هزینه‌های پرسنلی و جاری می‌شوند که این موضوع وفق قانون تخلف محرز بود و درجای خود باید رسیدگی شود.
معاون سابق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرونیز، یکی از عوامل موثر بر افزایش گرد و غبار در کشور را کاهش منابع آبی به‌ویژه آب‌های زیرزمینی کشور عنوان کرد.
«هدایت فهمی» در میزگرد بررسی علل و عوامل افزایش گردو غبار در کشور که در خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) برگزار شد، افزود: دست‌کم ۱۰ دلیل برای بروز پدیده گرد و غبار در کشور می‌توان برشمرد.
وی، نخستین علت را چرای بی رویه دام در مراتع کشور برشمرد و خاطرنشان‌کرد: سه برابر ظرفیت مراتع کشور از آنها استفاده می شود.
این کارشناس خبره منابع آبی ادامه‌داد: جنگل تراشی عامل دیگری است که می‌توان نام برد؛ به این معنا که کشوری که ۱۸.۵میلیون هکتار جنگل داشته است اکنون به ۱۱ میلیون هکتار رسیده است.
فهمی، کاهش منابع آب و به‌ویژه منابع آب زیرزمینی را یکی دیگر از عوامل افزایش گرد و خاک ذکر کرد.
وی دلیل چهارم بروز این پدیده را کاهش پوشش گیاهی کشور و پنجمین عامل را استفاده بیش از حد از خاک عنوان کرد و گفت: نه تنها عملیات خاک ورزی در کشور انجام نمی‌شود، بلکه برخی مواقع خاک فروشی هم صورت می‌گیرد.
معاون سابق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، ششمین دلیل را کشاورزی ناپایدار و نادرست دانست؛ به این معنی که کشاورزی ما نه صنعتی است و نه سنتی، بلکه به شیوه ای انجام می‌شود که به نابودی خاک دامن می زند.
فهمی، رعایت نشدن حقابه های زیست محیطی را هم عامل مهمی توصیف کرد و عامل هشتم را نبود مدیریت سرزمینی (آمایش سرزمین) اعلام کرد.
وی خاطرنشان کرد: آمایش سرزمینی به این معنی است که همه فعالیت‌های اقتصادی در سرزمین مشخص اجرایی شود که در سال‌های گذشته مهمترین عامل هم ساختار معیوب بخش های مدیریت سرزمینی بوده است، یعنی هم در بخش آب و هم در محیط زیست ساختار معیوب است و نیاز به بازنگری دارد.
این کارشناس منابع آب از پدیده تغییر اقلیم به عنوان عامل نهم در افزایش گرد و غبار در کشور یاد کرد و گفت: این موضوع در مقیاس جهانی سبب گرم شدن زمین شده است که اثر زیادی بر منابع آب داشته است.
فهمی افزود: در گذشته های دور بر اساس آمار ۵۲ ساله حجم آب تجدیدپذیر کشور ۱۳۰ میلیارد متر مکعب بوده که در ۲۵سال گذشته به ۱۲۰ میلیارد مترمکعب، در ۱۰ سال اخیر به ۱۱۵ میلیارد متر مکعب و در پنج سال گذشته به ۱۰۵ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.
وی ادامه‌داد: در برخی سال‌های خشک اخیر این میزان کمتر شده و حتی به ۱۰۰ میلیارد متر مکعب رسیده و این در حالی است که میزان مصرف به حدود ۱۰۰ میلیارد متر مکعب رسیده است.
رییس مرکز تحقیقات پژوه آب گستر خاطرنشان‌کرد: از طرف دیگر دمای هوای کشور حدود ۱.۲ درجه نسبت به متوسط درازمدت بالاتر رفته که افزایش دما خود اثر مستقیم در زیاد شدن میزان تبخیر آب دارد.
فهمی ادامه‌داد: این میزان افزایش دما بیش از ۱۶ میلیارد متر مکعب حجم اضافه بر تبخیر و تعرق در کشور تحمیل می کند که میزان خیلی بالایی است.
وی درباره وضعیت بارشی کشورمان هم گفت: امسال نیز سال خشکی است به گونه ای که میزان بارش ها نسبت به ۵۲ سال اخیر ۳۰ درصد کاهش یافته است.
معاون سابق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو افزود: کسری مخازن سدهای کشور هم به بیش از ۵۰ درصد رسیده، یعنی نصفی از مخازن سدها خالی است.
فهمی اضافه‌کرد: میزان بارش‌های فروردین ماه امسال ۶ میلیمتر بود و به این ترتیب ۸۶ درصد نسبت به درازمدت کاهش بارش داریم که این وضعیت سبب خواهد شد جمعیت انبوهی در روستاها و شهرها در تنش آبی قرار گیرند.
وضعیت آب های زیرزمینی
وی به اثر گذاری وضعیت آب های زیرزمینی بر روی افزایش گرد و غبار در کشور اشاره کرد و گفت: اگر به بیلان آبی کشور نگاهی داشته باشیم خواهیم دید به‌طور متوسط ۶ میلیارد متر مکعب از حساب سپرده ثابت آب های زیر زمینی کشور اضافه برداشت انجام می‌شود و همین امر سبب کاهش سطح آبخوان ها شده است.
این کارشناس خبره منابع آب ایران ادامه‌داد: پایین رفتن سطح آب آبخوان ها از عوامل اصلی وقوع فرونشست در کشور است که پدیده بسیارخطرناکی محسوب می شود.
فهمی افزود: در فرونشست از رطوبت خاک کاسته شده و چسبندگی کاهش می یابد، در نتیجه خاک شروع به فروریختن می کند که تداوم آن فاجعه ملی ایجاد می کند.
وی گفت: اکنون از ۶۰۹ دشت کشور بیش از ۴۲۰ دشت ممنوعه و ممنوعه‌بحرانی است و بیش از چندین دشت هم از ظرفیت آبی قابل توجه برخوردار نیستند.
معاون سابق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو خاطرنشان کرد: امروز شاهدیم در مساله آب که از عوامل مهم بروز گرد و غبار است دچار چالش جدی هستیم.
فهمی ادامه‌داد: بررسی های ما در وزارت نیرو نشان داده که دوره برگشت خشکسالی ها بین هفت تا ۱۰ سال است، در حالی که دوره ترسالی ۲ سال است به این معنا که ممکن است یک یا ۲ سال تر داشته باشیم و مجدد خشکسالی تداوم یابد.
وی افزود: مطابق مطالعات انجام شده در وزارت نیرو، در گذشته سهم منشا گرد و غباری که در ایران به وجود می آید ۶۵ درصد متعلق به عراق، ۱۶درصد سوریه، ۹ درصد عربستان، هشت درصد ایران و ۲ درصد متعلق به ترکیه بود، این درحالی است که اکنون سهم تولید گردو غبار داخلی افزایش یافته و یکی از عوامل مهم آن کاهش منابع آبی است.
قم پرس منتظر دریافت اخبار و پیام های هموطنان عزیز می باشد.
