آوار تنهایی؛ زنگ خطر آسیب‌های اجتماعی پساکرونا

سه نفر بودند زیر یک سقف اما هر یک انگار در سیاره خویش تنها می زیستند، سیاره ای بر خلاف داستان شازده کوچولو بی گل سرخ و آتشفشان، جایی که گوشی همراه تنها وسیله ارتباطی بین سیاره ای بود. مرد می گفت از بیمارستان که بازگشتم، خانه همچون کویری خاموش شده بود. همسر و فرزندم از من دوری می کردند و قرنطینه من از روز و ماه به سال کشید. مرد در آرزوی بیرون آمدن از غار تاریک تنهایی و یافتن راهی برای بازگشت به روزهای خوش گذشته بود.

سلطنت کرونا بر روی زمین از ارتباط آدمها با هم کاسته و تنهایی، دلهره، ناامیدی و میزان خودکشی آدمیان را در همه جای جهان افزایش داده است. نه تنها مبتلا شدگان بلکه آنان که مدتها در قرنطینه یا انزوا بسر برده اند با ناراحتی های روحی خفیف تا شدیدی روبه رو شده اند.

روانشناسان هشدار می دهند مقابله با عوامل خطر شناخته شده ای که احتمالاً با همه گیری تشدید می شوند بسیار مهم است. افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه، ناامیدی، احساس گرفتاری و سنگینی، سوء مصرف مواد، تنهایی، خشونت خانگی، بی توجهی یا سوءاستفاده از کودکان، تعارضات زوجین و طلاق و حتی خودکشی از جمله آسیب های اجتماعی جامعه امروزند که بر اساس هشدار روانشناسان با تبعات روانی شیوع کرونا احتمال تشدید آنها زیاد است.

نتایج برخی از مطالعات جدید پزشکی نشان می‌دهد، از هر سه بیمار مبتلا به کرونا یک نفر ۵ تا ۶ ماه پس از بهبودی به یک اختلال عصبی یا روحی مبتلا می‌شود. اختلالات خلقی و اضطراب به گفته محققان از شایع‌ترین اختلالات روحی مبتلایان کووید-۱۹ است.

این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان ترس و اضطراب ناشی از احتمال ابتلا به بیماری نیز که از ابتدای شیوع ویروس بر جامعه حاکم شده، تبعاتی کمتر از آسیب های مبتلایان نداشته است. به اعتقاد آنان پس از کرونا شاهد موجی از بیماری‌های روحی از جمله افسردگی، اختلال شخصیت، بروز خشونت و حتی انتقام گیری‌های کورکورانه افراد از یکدیگر خواهیم بود که از امروز باید از وقوع چنین پیامدی جلوگیری کرد.

مدیریت زمان؛ خروج از روزمرگی

امین حق ره پژوهشگر و مددکار اجتماعی در خصوص اثرات بحران کرونا بر خانواده ها در مصاحبه با خبرنگار ایرنا گفت: شمار قابل توجهی از افرادی که در یکی دو سال اخیر در قرنطینه آپارتمانی بودند دچار انزوا و کج رفتاری خلقی و حتی مشکلات حرکتی شده اند.

وی در خصوص راهکارهای پیشگیری از بروز برخی از مشکلات ناشی از شرایط پیش آمده اظهار داشت: افراد باید بدانند در این ایام که روابط اجتماعی محدود است چگونه از امکانات و فرصتهای موجود برای کاهش گرفتار شدن در دام روزمرگی و خروج از باتلاق رخوت و خمودگی استفاده کنند.

وی خاطرنشان کرد: ورزش و داشتن تحرک بدنی، مطالعه، گوش دادن به موسیقی ، تماشای فیلم ، استفاده مناسب از شبکه های مجازی و بهره مندی از طبیعت از جمله این فرصت ها است که باید با برنامه مدونی برای خودمان و فرزندانمان در شرایط قرنطینه کرونا لحاظ کنیم .

حق ره متذکر شد: باید به مدیریت زمان و داشتن تنوع در برنامه هایمان توجه داشته باشیم وگرنه اگر زمان را به دست روزمرگی بسپاریم اسیر رخوت خواهیم شد.

وی تصریح کرد: ذات انسان این گونه است که اگر به یک فضایی عادت کند دیگر به راحتی نمی تواند خود را از فضای عادی سازی شده خارج کند پس باید برای خودمان برنامه هایی داشته باشیم که این فضا را بشکنیم.

این مددکار اجتماعی تاکید کرد: هرچقدر هم افراد آموزش ببینند که از لحاظ روحی خود را آماده نگه دارند اما باید بپذیریم در این گونه موارد که پاندمی و همه گیری شکل می گیرد دولت ها متولی اصلی هدایت جامعه برای پیشگیری از بروز رخوت، خمودگی و افسردگی در بین آحاد جامعه هستند.

حق ره تصریح کرد: اما متاسفانه شاهدیم عملا نه در شکل برنامه سازی در رسانه های تصویری، نه در مدیریت اجتماعی و نه خدمات به افراد جامعه هیچ کدام از این موارد موضوعیتی ندارد و در اولویت نیست ، به همین دلیل این نگرانی وجود دارد که نسبت به جوامع پیشرو شاهد آسیب های پساکرونایی بیشتری باشیم.

این پژوهشگر با بیان این که کافه ها، سینماها، پارکها از مراکز تجمع مردم به ویژه جوانان هستند متذکر شد: زمانی که این ها به منظور پیشگیری از شیوع کرونا تعطیل و از مردم گرفته می شوند باید به فکر فعالیتهای جایگزین برای آنها باشیم .

این مددکار خاطرنشان کرد: مدیریت یک جامعه و یا خانواده وظیفه ای در قبال اعضا دارد و باید به لحاظ زمانی و غیره برای اعضا هزینه کند و برنامه ای در دستور کار داشته باشد چیزی که به صورت رویه انجام شود .

حق ره متذکر شد: والدین باید ابزار و پیش آگاهی لازم برای ایجاد زمینه های یک فرصت مفرح در کنار هم را داشته باشند این وظیفه بر دوش خانواده ها هست که با احترام به حفظ حریم خصوصی هر یک از اعضاء اجازه ندهند فرزندان تمام مدت را در لاک خود باشند .

داشتن تحرک بدنی و ورزش به صورت منظم و روزانه ، ارتباط با طبیعت حتی در حد رسیدگی به گل و گیاهان محل زندگی ، استراحت کافی ، یادگیری مهارتها یا هنرهای جدید ، نقاشی، نوشتن ، زبان ، آشپزی ، بازی با کودکان و یا سایر اعضای خانواده ، داشتن نگرش مثبت به زندگی ، پرهیز از دنبال کردن و بازنشر خبرهای ناگوار ، تعیین اهداف قابل دسترس و تلاش برای رسیدن به آن ، گفت و گو با دوستان و اقوام و درد و دل کردن برای تخلیه روحی حتی به شیوه صوتی و یا تصویری از جمله توصیه های کارشناسان سلامت روان به افراد در دوران بحران کرونا و قرنطینه است.

بحران اختلالات روانی مدیریت شده است

در حالی که کارشناسان سلامت روان برخی از تبعات روانی کرونا غیرقابل انکار در جامعه عنوان می کنند، رئیس مرکز سلامت روانی و اجتماعی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عدم وجود آمار قابل ذکر موارد خودکشی را نشان دهنده مدیریت استرس و اختلالات روانی در کشور عنوان و خاطرنشان کرده است: بحران اختلالات روانی بعد از کرونا مدیریت شده است در حالی که در اکثر کشورهای دنیا با بحران های مشابه افزایش اختلالات روانی و خودکشی قابل توجه است.

احمد حاجبی همچنین از افزایش ارائه خدمات سلامت روان و مشاوره بعد از کرونا برای گروههای هدف در کشور سخن گفته و تصریح کرده است: مهمترین گروه هدف جمعیت عمومی است اما به طور خاص برای خانواده و بازماندگان فوت شدگان کرونا و نیز بهبودیافتگان این بیماری برنامه های بیشتری انجام شده است.

روایت رنجوران

اما روایت کسی که عزیز را در بی رحمی کرونا از دست داده، از خدمات مشاوره و سلامت روان چیز دیگری است. وحیده تقی پور بانوی شاعر اهل انزلی که سال گذشته همسر خود را در اثر ابتلای به کرونا از دست داد و پس از آن نیز در خانه از مادر بیمار همسرش پرستاری می کرد گفت: هیچ گونه خدمات مشاوره روانی به ما ارائه نشد و تنها دو بار برای گرفتن اطلاعاتی در مورد متوفی با من تماس گرفتند.

وی اظهار داشت: این در حالی است که من علاوه بر سوگوار بودن مرگ همسرم درگیر مراقبت از مادر شوهر سالخورده ام بودم و حتی فرصت توجه به فرزندان افسرده از درگذشت پدرشان را نداشتم و این فشار روحی بسیاری به ما وارد کرد.

بانوی دیگری که دامادش را سال گذشته در اثر کرونا از دست داده نیز گفت : دخترم علاقه شدیدی به همسرش داشت و پس از مرگ او دچار افسردگی شد و چندبار نیز اقدام به خودکشی کرد ولی هیچ کمک روانپزشکی به او ارائه نشد.

یکی از مبتلایان بهبود یافته از بیماری نیز می گوید: هیچ کمکی در زمینه درمان و یا مشاوره پس از بهبودی از متولیان دریافت نکردم و علاوه بر داروها، مراقبت خانواده و پی گیری دوستان در بازیابی سلامتم بسیار موثر بود.

از سوی دیگر در حالی که حاجبی از ارائه خدمات سلامت روان با متوسط سه دقیقه صحبت از طریق سامانه ۴۰۳۰ سخن می گوید پی جویی و تماس با این سامانه حاکی از کوتاه بودن زمان در نظر گرفته شده برای طرح مساله و دریافت مشاوره ، قطع تماس و تغییر مشاور پس از تماس مجدد و عدم پی گیری از سوی مشاور مربوطه و به واقع ناکارامدن بودن آن است.

خبرنگاری که برای اطلاع از چند و چون مشاوره با این سامانه تماس گرفته بود گفت : فرد پرسشگر از مهارت کافی برای ارتباط با مخاطب برخوردار نبود ، بعد از قطع تماس و اقدام مجدد فرد دیگری گوشی را بر می داشت و بیمار مجبور بود دوباره به سئوالات مشابه پاسخ دهد، سئوالات نیز راهگشا نبود، ضمن این که مساله تنها به طرح سوال خاتمه می یافت و پاسخی ارائه نمی شد و پس از آن نیز پی گیری از سوی مشاور نیز صورت نمی گرفت.

به عبارتی این شیوه مشاوره تنها برای پر کردن آمار برای مسئولان مناسب است نه کمک به آحاد جامعه. از سویی نیز خدمات مناسب باید برای افرادی که دچار بحران هستند و کسانی که دارای مشکلات روانی جدید یا موجود هستند در دسترس باشد.

رئیس مرکز سلامت روانی و اجتماعی وزارت بهداشت همچنین افزوده بود: ارزیابی آماری از افزایش میزان اضطراب و افسردگی بعد از کرونا نداریم و اساسا انجام چنین کاری امکانپذیر نیست زیرا برای ارزیابی این موضوع باید به درب خانه های مردم مراجعه کنیم تا بتوانیم وضعیت خانواده ها را ارزیابی و با گذشته مقایسه کنیم که با توجه به خطر انتشار کرونا چنین اقدامی در شرایط اپیدمی مقدور نیست و بررسی این مساله با روش های مرسوم ارزیابی امکانپذیر نیست و در هیچ جای دنیا نیز چنین اقدامی را انجام نمی دهند.

بدیهی است که بررسی و ارزیابی آماری این مساله به شیوه سنتی نه تنها اکنون و در شرایط درگیری جامعه با شیوع کرونا بلکه در وضعیت عادی نیز با رشد تکنولوژی نادرست و غیر علمی است. اما همانگونه که در کشورهای پیشرفته این کار صورت می پذیرد با آمارگیری صحیح به روشهای جدید می توان به این اطلاعات و ارقام دست یافت. به عبارتی متولیان بهداشت و درمان باید نسبت به مساله سلامت روحی مردم در شرایط همه گیری کرونا به اندازه سلامت جسمی حساس و پی گیر باشند.