سخنگو در ایران سِمتی دولتی است که با استقرار دولتها از طرف رییس جمهوری انتخاب میشود. این منصب به عنوان اصلیترین مرجع اطلاعرسانی عملکرد دولتها، وظیفه پاسخگویی به افکار عمومی را برعهده دارد. سخنگو میتواند در تمامی جلسههای هیأت دولت و دیگر شوراها و ستادهایی که به ریاست رییس جمهوری تشکیل میشود، حضور داشته باشد که این حضور موجب شفافسازی مواضع دولت و مانع ابهامآفرینی به سبب برخی اظهارات غیرکارشناسانه یا متفاوت حامیان دولت میشود. بنابراین سخنگویی نوعی کارکرد فرهنگی- دیپلماسی دارد که در جهت هدایت، مدیریت، آگاهسازی افکار عمومی و تعامل با دست اندرکاران رسانهای عمل میکند و هدف از آن مهندسی رضایت جامعه است. سخنگو دارای نقشی دوگانه است؛ یعنی از یک طرف وظیفه ارایه عملکرد دولت به رسانهها را برعهده دارد و از طرفی دیگر پاسخگوی مطالبات رسانهها، افکار عمومی و جامعه مدنی است.
سخنگویان در یک نگاه
نگاهی به انتخاب سخنگو در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی میتواند به عنوان ملاک و معیاری برای آینده باشد که برای انتخاب سخنگو به دولت های مختلف کمک کند که این ملاک را میتوان از تجربه زیسته ۱۲ سخنگو در دولتهای مختلف به دست آورد؛ یعنی اینکه این ۱۲ سخنگو به هنگام ایفای این نقش چند ساله بودند، در چه رشتهای و چه مدرک تحصیلی داشتند و تا قبل از رسیدن به این عنوان در چه جایگاه سیاسی ایفای نقش کرده بودند که هر کدام از اینها میتواند وزن و اعتبار یک سخنگو را بالا ببرد.
نام و نامخانوادگی | سن در زمان سمت | مدت زمان سمت | سوابق سیاسی و اجرایی |
امیرعباس امیرانتظام | ۴۶ سال | ۵ ماه | عضو نهضت مقاومت ملی و نهضت آزادی ایران |
صادق طباطبایی | ۳۶ سال | ۴ ماه | عضو انجمن اسلامی دانشجویان آخن، در نوفل لوشاتو در کنار امام خمینی(ره) وظیفه تنظیم دیدارها، ترجمه اخبار رسانهها و ارتباط با خبرنگاران، در ابتدای انقلاب وارد وزارت کشور شد. |
حسن حبیبی | ۴۳ سال | ۸ ماه | فعالیتهای سیاسی در انجمن های اسلامی دانشجویی در فرانسه، در کنار امام خمینی(ره) در پاریس و نوشتن قانون اساسی، عهدهدار وزارت علوم و آموزش عالی در دولت موقت مهدی بازرگان |
بهزاد نبوی | ۳۹ سال | ۱ سال | سابقه زندانی سیاسی قبل از انقلاب، عضو کمیته مرکزی انقلاب اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، وزارت مشاور دولت شهید رجایی |
احمد توکلی | ۳۰سال | ۱ سال و ۸ ماه | اخراج از دانشگاه به دلیل فعالیت سیاسی قبل از انقلاب، عضو کمیته انقلاب اسلامی و دادیار و دادستان انقلاب بهشهر |
عطاءالله مهاجرانی | ۴۳ سال | ۳ سال | نمایندگی مردم شیراز در دوره اول مجلس، معاون پارلمانی نخستوزیری، معاون پارلمانی رییسجمهوری دولت سازندگی |
عبدالله رمضانزاده | ۴۰ سال | ۳ سال و ۸ ماه | از محافظان امام خمینی(ره) در روزهای نخست ورودشان به ایران، عضو کمیته انقلاب، مدیرکل دفتر سیاسی وزارت کشور، استاندار کردستان |
غلامحسین الهام | ۴۶ سال | ۴ سال و ۱ ماه | دادیار و قائممقام دادستان انقلاب اسلامی سپاه پاسداران، دبیر کمیته حقوقی دادستانی کل کشور، عضو هیات بازرسی شورای عالی قضایی در دادگاههای کیفری، مشاور سیاسی دادستان عمومی تهران، سخنگوی قوه قضاییه، مشاور وزارت دادگستری در تدوین لوایح حقوقی، رییس مرکز تحقیقات شورای نگهبان |
محمدرضا رحیمی | ۵۵ سال | ۲ سال ۱۱ ماه | دادستان و بخشدار قروه، نمایندگی قروه در مجالس دوم و سوم شورای اسلامی، نمایندگی سنندج در مجلس چهارم، استانداری کردستان، ریاست دانشکده حقوق دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، رییس دیوان محاسبات مجلس، معاون پارلمانی و معاون اول محمود احمدینژاد |
غلامحسین الهام | ۵۳ سال | ۸ ماه | دادیار و قائممقام دادستان انقلاب اسلامی سپاه پاسداران، دبیر کمیته حقوقی دادستانی کل کشو، عضو هیات بازرسی شورای عالی قضایی در دادگاههای کیفری، مشاور سیاسی دادستان عمومی تهران، سخنگوی قوه قضاییه، مشاور وزارت دادگستری در تدوین لوایح حقوقی، رییس مرکز تحقیقات شورای نگهبان |
محمدباقر نوبخت | ۶۳ سال | ۴ سال و ۱۱ ماه | معاون پژوهشهای اقتصادی در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، دبیرکل حزب اعتدال و توسعه، معاون برنامهریزی و نظارت راهبردی رییسجمهوری و سرپرست معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رییسجمهور، معاون رییسجمهور و رییس سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور، رییس سازمان برنامه و بودجه |
علی ربیعی | ۶۴ سال | ۲ سال و ۱ ماه | نماینده کارگران و عضو شورای عالی کار، مسوول شاخه کارگری حزب جمهوری اسلامی، عضو وزارت اطلاعات، مشاور اجتماعی دولت اصلاحات |
علی بهادریجهرمی | ۳۶ سال | هماکنون | عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، عضو و مدیر پژوهشی پژوهشکده شورای نگهبان، ریاست سازمان بسیج حقوقدانان کشور، ریاست سازمان بسیج حقوقدانان تهران |
ارتباط میان سن افراد و مدت دوره تصدی آنها
در یک بررسی، پژوهشگر ایرنا سخنگوهای ایران را بر اساس سن و مدت دوره سخنگویی آنها تقسیمبندی کرده است. در این بررسی به لحاظ سنی افراد به جوان، میانسال و پیر تقسیمبندی شده است که افراد جوان زیر ۴۰ سال، میانسال بین ۴۰ تا ۶۰ سال و پیر بالای ۶۰ سال هستند. به لحاظ دوره و مدت تصدی شغل سخنگویی هم به کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت تقسیم شدهاند که کوتاه مدت زیر ۱ سال، میان مدت بین ۱ تا ۳ سال و بلندمدت بیشتر از ۳ سال هستند.
نتیجه این بررسی نشان میدهد که سخنگوهای دولت بیشتر در سن میانسالی انتخاب شدهاند و از ۱۳ سخنگو ۶ تن از آنها در ۴۰ تا ۶۰ سالگی بودهاند و فقط ۲ تن از آنها بالای ۶۰ سال داشتهاند. به لحاظ دوره و مدت تصدی شغل سخنگویی بررسی ایرنا نشان میدهد که تفاوت فاحشی میان سه دوره وجود ندارد؛ یعنی ۴ سخنگو کوتاه مدت، ۴ تن میان مدت و ۵ تن بلندمدت این منصب را در اختیار داشتهاند.
بررسی ایرنا نشان میدهد که در سالهای نخست پیروزی انقلاب اسلامی مدت دوره تصدی شغل سخنگویی بسیار کوتاه بود و تا آنجایی که بیشتر آنها کمتر از یک سال این سمت را برعهده داشتند اما با گذشت زمان و به خصوص از دوره اصلاحات به بعد این مدت دوره به ۳ تا ۴ سال افزایش پیدا کرد.
سخنگوی دولت سیزدهم؛ تفاوتها و شباهتها
درحالی که بیش از سه ماه از دولت سیزدهم میگذرد و سید احسان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایی به عنوان سخنگوی حوزه اقتصادی دولت منصوب شده بود در نشست ۲۳ آبان ۱۴۰۰ خورشیدی هیات دولت، علی بهادری جهرمی سخنگو و رییس شورای اطلاعرسانی دولت شد.
بهادری جهرمی متولد ۱۳۶۴ خورشیدی، دانش آموخته دکتری حقوق دانشگاه تهران است. وی در ۱۳۹۱ خورشیدی موفق به گذراندن دوره مدیریت نوین دولتی و حکمرانی خود از مؤسسه jica ژاپن شد. بهادری جهرمی تا پیش از انتخاب به عنوان سخنگویی سابقه کارشناس مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، عضو و مدیر پژوهشی پژوهشکده شورای نگهبان، ریاست سازمان بسیج حقوقدانان کشور، ریاست سازمان بسیج حقوقدانان تهران و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس را در کارنامه خود دارد.
حال با چنین سوابقی که از بهادری جهرمی ارائه داده شد، باید دید این سخنگو با افراد قبل از خود که به این عنوان منصوب شده اند چه تفاوتها و شباهتهایی دارد. در نخستین قدم میبایست به مدرک تحصیلی بهادریجهرمی اشاره کرد. او به مانند حسن حبیبی و غلامحسین الهام در رشته حقوق تحصیل کرده است اما برخلاف حبیبی سابقه سیاسی ندارد و برخلاف الهام سابقه اجرایی در قوه قضاییه هم ندارد. البته بهادری جهرمی سابقه پژوهشی در پژوهشکده شورای نگهبان را در کارنامه خود دارد.
سابقه سیاسی یکی از برجستهترین ویژگیهایی است که بیشتر سخنگویان دولت داشتهاند؛ یعنی افرادی مانند بهزاد نبوی، امیرعباس امیرانتظام، صادق طباطبایی، احمد توکلی و برخی دیگر، سابقه سیاسی و فعالیتهای انقلابی بارزی در کارنامه خود تا قبل از انتخاب به عنوان سخنگویی داشتهاند اما بهادری جهرمی این سابقه را ندارد. البته باید اذعان داشت که نداشتن سابقه سیاسی سخنگوی جدید به ۲ موضوع مربوط میشود؛ یکی دوره زندگی آنها با هم متفاوت است و دیگری به شخصیت آنها بازمیگردد؛ یعنی برخی مانند نبوی، امیرانتظام، طباطبایی و دیگران به دلیل اینکه در شرایط انقلابی و در سالهای نخست انقلاب زندگی کردهاند از سابقه سیاسی برخوردار هستند اما دوره و زمانه زندگی بهادریجهرمی تفاوت فاحشی با قبل و سالهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی دارد. موضوع دیگر هم اینکه به نظر میآید، بهادریجهرمی آنچنان شخصیتی سیاسی نیست و بیشتر یک شخصیت آکادمیک و علمی است و این میتواند یکی از ویژگیهای برجسته مهم او به شمار آید که در دوره پیشرو کارساز باشد.
ویژگی دیگری که میان بیشتر سخنگویان مشترک است، سوابق اجرایی و مسوولیتهای آنهاست؛ یعنی افرادی مانند حبیبی و نبوی سابقه وزارت در کارنامه خود دارند یا اینکه رحیمی و رمضانزاده استاندار بوده اند و افرادی مانند ربیعی، مهاجرانی، رحیمی، الهام و برخی دیگر در مجلس و تیم دولت سمت داشتهاند که بهادریجهرمی اینگونه مسوولیتهای اجرایی نداشته که این را هم میتوان به سن او نسبت داد که در ۳۶ سالگی انتظار داشتن چنین سوابقی بیهوده است و همین سن کم هم ویژگی خاص بهادریجهرمی محسوب می شود که بعد از توکلی که هنگام سخنگویی ۳۰ سال داشت، با ۳۶ سال سن دومین سخنگوی جوان دولتهای جمهوری اسلامی به شمار میرود.
یکی از مشابهتهای بهادریجهرمی با برخی از سخنگویان قبل از خود حضور در نهادهای انقلابی و ارزشی است. همانگونه که برخی از افراد در انجمنهای اسلامی، بسیج و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سابقه فعالیت داشتهاند، بهادریجهرمی هم سابقه حضور در بسیج حقوقدانان در کارنامه خود دارد.
الزامات و راهبردها
مورد اعتماد نظام و چهره شناخته شده و موجه بودن: به جرات میتوان مطلعترین چهره در هر کابینهای را سخنگو نامید. این فرد میکوشد تا در نهایت صداقت و امانتداری، حفظ اعتماد عمومی و همراهی با مردم و رسانه، وظیفه سخنگویی را به بهترین شکل انجام دهد که در دورههای مختلف شاهد این مهم بودهایم. پس مورد اعتماد بودن را میبایست یکی از مهمترین ویژگیهای هر سخنگویی دانست که امری دوطرفه است؛ یعنی از یک طرف دولت باید نسبت به فردی که برای سمت سخنگو انتخاب میکند، اعتماد داشته باشد و از طرفی دیگر این فرد میبایست در میان مردم چهرهای تا حدودی شناخته شده و مورد اعتماد باشد. برهمین اساس نگاهی به تجربه تاریخی ما نشان میدهد که به نظر میآید صادق طباطبایی هنگامی که به عنوان سخنگو انتخاب شد، حائز چنین ویژگیهای بود؛ یعنی فردی مورد اعتماد و شناخته شده در میان مردم، چراکه طباطبایی خواهرزاده امام موسی صدر و برادر همسر مرحوم حجت الاسلام سیداحمد خمینی بود، چهرهای موجه داشت و به سبب ارتباط فامیلی مورد اعتماد بیت امام(ره) بود و همین ویژگیها هم او را تا حدودی چهرهای شناخته شده نشان میداد.
امین و از نزدیکان دولت بودن: سخنگو میبایست فردی امین و از نزدیکان دولت باشد. تجربه تاریخی ما نشان میدهد که برخی از سخنگوها از نظر رییس دولت افرادی امین بودهاند. برای نمونه امیرعباس امیرانتظام وقتی به عنوان سخنگوی دولت موقت انتخاب میشود از دوستان و همفکران مهدی بازرگان بود. به این صورت که بازرگان از همان سالهای نخست دهه ۳۰ خورشیدی در دانشگاه فنی تهران با او دوست شده بود و هیچگاه حمایتهای خود را از سخنگوی دولتش دریغ نداشت و همین دوستی و رفاقت بود که بازرگان نخست وی را به عنوان سخنگوی دولت انتخاب کرد. همچنین تجربه تاریخی ما نشان میدهد که محمدعلی رجایی با تشکیل دولت، یکی از معتمدان خود؛ یعنی بهزاد نبوی را برای پست سخنگویی انتخاب کرد.
همرای، عقیده بودن و همحزبی بودن با دولت: یکی از ویژگیهای دیگر که میبایست هر سخنگویی حائز آن باشد، هم رای و عقیده بودن و هم حزبی بودن با دولت است که این ویژگی میتواند کمک زیادی به دولت کند زیرا فردی در قامت سخنگو ایفای نقش میکند که هرگونه پیروزی دولت را پیروزی خودش و هرگونه شکست دولت را نیز شکست خودش میپندارد. این اتفاق در انتخاب عطاالله مهاجرانی و عبدالله رمضانزاده در دولت سید محمد خاتمی به خوبی قابل مشاهده است. رمضانزاده و مهاجرانی هر دو از معتقدان به اصلاحات و از احزاب اصلاحطلب بودند که در دوره هشت سال دولت اصلاحات عنوان سخنگویی حفظ کردند و از ابتدای پیروزی انقلاب تا این دوره هیچ فردی در قامت سخنگو به مدت چند سال ایفای نقش نکرده بود یا سخنگویی غلامحسین الهام هم در دولتهای محمود احمدینژاد به همین گونه بود، چنانکه الهام در دولت اول، چهار سال و در دولت دوم یک سال به عنوان سخنگوی دولت ایفای نقش کرد.
البته یکی از تجربههای دیگر انتخاب سخنگوها در ایران نشان میدهد، هنگامی که فردی که در این منصب به کار گرفته میشود، اگر با رییس دولت هم رای و عقیده نباشد، مشکلاتی در ادامه کار پیش میآید که در تجربه تاریخی آن میتوان به سخنگو شدن احمد توکلی در دولت میرحسین موسوی اشاره کرد که به دلیل اختلاف با نخستوزیر مدتی بعد استعفا کرد و خود نخستوزیر، مقام سخنگویی را بر عهده گرفت. از این اختلاف و استعفای سخنگو میتوان اینگونه نتیجه گرفت که هم رای و عقیده بودن رییس دولت و سخنگو بی سبب نیز نیست، چراکه توکلی و موسوی در اداره کشور به یک گونه فکر نمیکردند. آنچنان که خود توکلی هم گفته است که «اصل اختلاف به خاطر دولتی کردن همه امور بود که ما با این خواست آقای موسوی و دوستانش مخالف بودیم».
یکپارچگی در اطلاعرسانی: اطلاعرسانی تیم دولت به مردم میتواند به نتایج خوبی بیانجامد که یکی از نمونههای بارز آن اعتماد مردم به دولت و بالا رفتن سرمایه اجتماعی است. به همین دلیل هم این اطلاع رسانی می بایست دقیق و یکپارچه باشد؛ یعنی تمام اطلاعات هفتگی، ماهانه یا مواردی که نیاز به اطلاع رسانی است به صورت دقیق و در برهههای زمانی مشخص شده برای مردم بازگو شود تا ضمن آنکه مردم در جریان بسیاری از امور قرار می گیرند، راه برای فضاسازی، بروز شایعه و در نهایت ایجاد تنش توسط شبکهها و خبرگزاریهای معاند بسته شود. وقتی سخنگوی دولت در جریان همه امور قرار بگیرد و با اطلاع کامل در نشستهای خبری حضور پیدا کند، میتواند وقایع و امور را به صورت دقیق بازگو کند و راه هرگونه اطلاعرسانی غیردقیق و غلط بسته میشود.
قم پرس منتظر دریافت اخبار و پیام های هموطنان عزیز می باشد.