نعمت یا نقمت
در منطق اسلام دارایی‌های مادی و حتی عاطفی (مانند دوست)، ملاک برتری و یا لطف بیشتر خدا شمرده نمی‌شوند؛ زیرا چه بسا نعمت‌هایی که موجب دوری از خدا و یاد خدا می‌شوند و نه تنها موجب افتخار نیستند بلکه مایه خسران انسان در دنیا و آخرت خواهند بود.
تنها چیزی که ملاک برتری است تقوا و یاد خداست چنان که قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُم؛ [۴] در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست.» البته کسانی می‌توانند تقوای خدا را به جای آورند که پیش از آن، به یاد خدا بوده و توجه آن‌ها به غیر او، آن‌ها را از یاد خدا غافل و منصرف نکرده باشد.
خطر دل گردانی از خدا
اگر شعف انسان به مادیات و امور دنیوی موجب شود دل از خدا برگرداند، عاقبت هولناک و چه بسا غیر قابل بازگشتی خواهد داشت. زیرا در این صورت، دل، به صورت کامل در تصرف شیطان قرار گرفته و راه یاد خدا کاملاً بسته شده است.
چنین شرایطی، به معنای هم جواری همیشگی با شیطانی است که تمام هدف او در مورد انسان نیز همین بوده است که او را از یاد خدا غافل کند. [۵] بنابراین نباید، به شکلی
زندگی کنیم که یاد خدا به فراموشی سپرده شود.
این خطر هولناک در قرآن کریم نیز به همه ما گوشزد شده است که زندگی‌ای که از یاد خدا تهی شود، اسف بار و کریه و هم نشینی با شیطان است چنان که می‌فرماید: «وَ مَنْ
یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرین؛ [۶] و هر کس از یاد [خدای] رحمان دل بگرداند، بر او شیطانی میگماریم تا برای وی دمسازی باشد.»
در اینجا لازم است با نگاه به متون دینی، برخی از داشته‌هایی که قابلیت بیشتری برای فراموشاندن یاد خدا دارند را مورد بررسی قرار دهیم.
اموال و فرزندان
یکی از دارایی‌هایی که قابلیت فراوانی برای فراموشاندن خدا و یاد خدا را در این دنیا دارد، مال و فرزند است. قرآن کریم نیز به این خطر بالقوه، اشاره کرده و همگان را از افتادن در این دام خطرناک برحذر می‌دارد و می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُون؛ [۷] ای کسانی که ایمان آورده‌اید، [زنهار] اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نگرداند، و هر کس چنین کند، آنان خود زیانکارانند.»
جاذبه مال و نیز فرزندان به اندازه‌ای است که خطر فراموشی یاد خدا در آن بسیار زیاد است و افراد فراوانی بوده اند که به واسطه شیفتگی به یک نوع ماشین، خانه، و یا هر چیز دیگر، عمر خود را در فراموشی از یاد خدا و آخرت خود صرف کرده و البته هیچکدام هم کاملاً به خواسته مادی خود نرسیدند. این، مصداق عینی خسارت جبران ناپذیر و سهمگین است.
علاقه به فرزند و خانواده، اگر چه جز فرامین الهی و سبک زندگی اسلامی است اما شیفتگی و از خود و خدای خود غافل شدن، یکی از آفت‌های فرزند دوستی خیالی و افراطی است که باز هم، افراد بسیاری را در دام انداخته و دنیا و آخرتشان را بر باد داده است.
محبت به فرزند، همواره آزمونی برای اثبات ایمان و نیز تعیین عیار آن بوده و حتی پیامبران و امامان معصوم نیز در این آزمون سخت شرکت کرده اند. با وجود تفاوت نسبی در افراد، اما از اصل آزمون محبت به مال و فرزند، گریزی نیست و البته پاداش موفقیت در این آزمون نیز، بزرگ خواهد بود؛ چنان که قرآن کریم می‌فرماید: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظیم؛ [۸] و بدانید که اموال و فرزندان شما [وسیله] آزمایش [شما] هستند، و خداست که نزد او پاداشی بزرگ است.»
دوست ناباب
دوستی و معاشرت، ظرفیت فراوانی برای سعادتمندی و یا شقاوت فرد دارد به گونه‌ای که می‌تواند انسان را از حضیض ذلت گناه و آلودگی، به اوج عزت بندگی خدا و طهارت برساند و یا بالعکس، او را از راه و یاد خدا بازداشته، به خواری و نگون بختی دچار کند به گونه‌ای که در روز قیامت، دشمنی واقعی شأن بروز می‌یابد؛ چنان که قرآن کریم می‌فرماید: «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئذِ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِین؛ [۹] در آن روز، یاران- جزدپرهیزگاران- بعضی‌شان دشمن بعضی دیگرند.»
دوست ناباب، راه به سوی خدا را بر ما می‌بندد. قابلیت بیچارگی به وسیله دوست بد، تا اندازه‌ای است که نه تنها ما را به سوی بدی می‌کشاند بلکه می‌تواند ضمن غافل کردنمان از یاد خدا، دل ما را نیز از خدا رویگردان کند. در این صورت موجب تأسف و حسرت فزاینده ما در آخرت خواهد شد؛ همان گونه که قرآن کریم از زبان اهل دوزخ می‌فرماید: «یَاوَیْلَتیَ لَیْتَنیِ لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا، لقَدْ أَضَلَّنیِ عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنیِ وَ کَانَ الشَّیْطَنُ لِلْانسَنِ خَذُولا؛ [۱۰] «ای وای، کاش فلانی را دوست [خود] نگرفته بودم! او [بود که] مرا به گمراهی کشانید پس از آنکه قرآن به من رسیده بود.» و شیطان همواره فروگذارنده انسان است.
در روایات معصومین علیهم السلام نیز نسبت به قابلیت دوست در یادآوری خدا و آخرت تأکید شده است مثل اینکه رسول خدا صلّی الله الیه علیه و آله در توصیف بهترین همنشین و دوست می‌فرمایند: «مَنْ ذَکَّرَکُمْ بِاللَّهِ رُۆْیَتُهُ وَزَادَکُمْ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَذَکَّرَکُمْ بِالاْخِرَةِ عَمَلُهُ؛ [۱۱] کسی که دیدارش شما را به یاد خداوند اندازد و گفتارش بر علم شما بیفزاید و عمل او شما را به یاد آخرت اندازد.
اگر می‌خواهیم مصداق «سِفله» و کسی که برخی از داشته‌هایش او را از یاد خدا باز می‌دارد قرار نگیریم باید در محبت به اموال و فرزندانمان را مسیری برای رسیدن به قرب الهی قرار دهیم و البته با هر کسی دوستی و رفاقت نکنیم!
*: کارشناس مذهبی حوزه علمیه قم
پی نوشت:
[۱] ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول - قم، چاپ: دوم، ۱۴۰۴ / ۱۳۶۳ ق، ص ۴۴۲.
[۲] فرهنگ معین.
[۳] فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین - قم، چاپ: دوم، ۱۴۰۹ ه. ق، ج ۴؛ ص ۸۷.
[۴] سوره حجرات، آیه ۱۳.
[۵] سوره مائده، آیه ۹۱.
[۶] سوره زخرف، آیه ۳۶.
[۷] سوره منافقون، آیه ۹.
[۸] سوره انفال، آیه ۲۸.
[۹] سوره زخرف، آیه ۶۷.
[۱۰] سوره فرقان، آیه ۲۸-۲۹.
[۱۱] طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی (للطوسی) - قم، چاپ: اول، ۱۴۱۴ ق، ص ۱۵۷.
منبع : مهر
قم پرس منتظر دریافت اخبار و پیام های هموطنان عزیز می باشد.
دیدگاه