حسادت كه به معني رشك بردن ، بدخواهي و نابودي نعمت و مقام كسي را خواستن است ، صفت مذموم و ناپسندي به شمار مي رود . حسادت كه در بين همه اقشار و طبقات اجتماعي و در همه سنين و جود دارد يكي از رفتارهاي شايع كودكان و نوجوانان است. نوع و ميزان و شدت حسادت ، به زمان و مكان و سن و جنس كودك بستگي دارد .
درباره حسادت تعاريف متعددي ارئه شده است كه به چند مورد اشاره مي شود1- واكنش كودك نسبت به از دست دادن محبت واقعي يا ذهني والدين و نزديكان كه به صورت رفتارهاي مزاحم بروز مي كند2- نوعي خشم يا ترس كه از احساس حقارت و محروميت و اضطراب حاصل مي شود 3 -احساس ناشي از تضادها و كشمكشهاي ناشناخته و مبهمي كه در درون كودك مي گذرد . حسادت كه با رقابت و چشم و همچشمي توأم است، به ناسازگاري كودك با محيط مي انجامد و آثار مخرب فراواني از جمله اندوه و نگراني به بار مي آورد .
حسادت در كودكان تقريباً از نوزده ماهگي آغاز مي شود و در كودكان سه ساله خيلي شديد است . حسادت در دختران بيشتر از پسران و در كودكان اول خانواده بيشتر شايع است .
علائم و نشانه ها
هر كودك با توجه به سن و جنس و موقعيت، براي ابراز حسادت از روش خاصي استفاده مي كند. معمولاً برخي از علائم و نشانه هايي كه دركودكان حسود مشاهده مي شود عبارت است از : پرخاشگري، لگد زدن، گازگرفتن، ناخن جويدن، شب ادراري، انگشت مكيدن ،كتك زدن رقيب، آزار رساندن،بدخلقي ، مخالفت كردن، شكايت كردن، ناديده گرفتن حقوق ديگران، خرابكاري ،فحاشي، دروغگويي، تقلب، هجوم، گوشه گيري، شكستن اشيا ،قهركردن ، رقابتهاي افراطي ، انتقامجويي ، عصبانيت ، تنفر ، احساس خود كم بيني ، اضطراب وخودخوري، تأثر واندوه،لجاجت ، حمله به محسود ، امتناع ازخوردن غذا ، تمارض ، راه رفتن در خواب ، احساس نگراني مداوم ومستمر،بهانه جويي ، احساس ناامني، شكست، خودخواهي، لكنت زبان ، عدم پايبندي به مباني اخلاقي ، كاهش وزن و احساس خستگي مفرط ، بدبيني به اطرافيان ، چاپلوسي ، سخن چيني ، كم حوصلگي ، توسل به رفتار هاي ضداجتماعي براي جلب توجه ديگران ، نااميدي و افسردگي .
علل
حسادت علل متعدد و گوناگون دارد. علل حسادت عبارت است از : احساس خطر و ترس از اينكه مبادا موقعيت فرد از او گرفته شود و ديگران از او جلوتر بيفتند، مقام پرستي ، تنگ نظري ، ميل شديد به برتري طلبي و قدرت ، حمايت بي مورد و توجه افراطي ، طلاق وازدواج مجدد والدين ، احساس ناامني ، حق كشي و تبعيض ، ترس از شكست و مردود شدن ، تولّد نوزاد در خانواده ، مقايسه كودكان با يكديگر توسط والدين ، تحسين و تمجيد بيش از حد يكي از كودكان در حضور ديگران ، احساس حقارت ، محروميت و اضطراب ، تهديد ، ناكاميهاي دوران كودكي، عجب و خودپسندي ، دشمني و عداوت ،استفاده از روشهاي تربيتي نادرست در خانواده، حرص و طمع ،ظلم و تعدي و داشتن نقايص عضوي .
درمان
روشهاي مختلفي براي درمان حسادت پيشنهاد شده است كه با توجه به شناخت علل بايد از آنها استفاده صحيح به عمل آيد اين روشها عبارت است از ، آگاه كردن كودك از اينكه مورد توجه و محبت والدين قرار دارد ، رعايت عدالت انصاف در روابط محبت به كودك وقتي كه تنهاست، ايجاد زمينه اعتماد و توجه ، سپردن كودك كوچكتر به كودك حسود براي مراقبت و نگهداري، جرأت دادن ، جايگزين كردن احساسات خشم آلود كودك (نظير زدن عروسك به جاي خواهر كوچكش ) ،كمك به كودك براي برون ريزي احساسات حسادت، مطلع ساختن كودك از تولد نوزاد از مدتي قبل ، قصّه گفتن مادر براي كودك و تسلي دادن به او ، تبديل حسادت به مساعدت و صميميت ، بحث درباره ضررها و خسارات حسد ، استفاده از نقاشي و بازي درماني ، آموزش دادن به كودكان مبني بر اينكه اشيا و وسايل زندگي خود را به رخ يكديگر نكشند ، آموختن انجام دادن اعمال نيك به كودك ، افزايش اعتماد به نفس كودك ، عدم دخالت و الدين در دعواهاي كودكان ، ايجاد روابط خانوادگي مطلوب و تقويت روح همكاري و مساعدت در كودكان در خانه و مدرسه .
منابع
1- بالبي،جان. روانشناسي كودك (ترجمه حسين ثقفيان) تهران:انتشارات عارف
2- جلالي،مهدي. روانشناسي كودك . تهران:انشارات سپهر
3- شفيع آبادي،عبدا… . راهنمائي و مشاوره كودك تهران : انتشارات سمت
4- موسن،پال اچ . رشد رواني كودك (ترجمه حسين وهاب زاده) تهران : انتشارات زوار
نویسنده : اصغر محمدرضاخانی: عضو مجمع متخصصین ایران – عضو انجمن روانشناسان ایران – نویسنده و پژوهشگر
